Academische vrijheid, reflecties, fado

Laat mij beginnen met het prijzen van de Tsjechische academische omgeving. De stad is bezaaid met kleine boekhandeltjes, 'vino' cafe's alleen voor intellectuele wijndrinkers en prachtige bibliotheken vol oude mannetjes en ambitieuze studenten. In koffiehuizen hangen ingelijste diploma's met hoge cijfers van een halve eeuw terug, en wat treffen wij aan als we met onze Griekse buren een Ierse pub in duiken (met toestemming verkregen, jazeker):


Juist: een Griekse klassieker van Kazantzakis, volgens Times Magazine (1953) 'One of' Greece's leading men of letters', tussen een enorme verzameling van romans, filosofische werken en naslagboeken van vlak na de Tweede Wereldoorlog. De boekenkasten nemen vrijwel evenveel ruimte in beslag als de 15 voetbalschermen in het etablissement. Dat geeft hoop aan een Amsterdams universiteitsproduct in het door Duitse en Britse weekend-bierbuiken bevolkte Praag...

Iets minder dan een eeuw geleden, in de magere jaren '20 en '30, was het hier nog een paradijs van kennis. De economische situatie in Praag (hoofdstad van de eerste Tsjechoslowaakse republiek, die bestond sinds 1918) was beter dan in de meeste Europese steden, en zeker beter dan in het net verslagen Duitsland. Het was het intellectuele en culturele centrum van midden-Europa. Het was de stad waar Brecht en Mozart hun geboorteland voor hadden verlaten. Vlak voor de volgende grote oorlog, heerste er een grote intellectuele vrijheid in Praag, hoofdstad van een van de weinige democratieen in het destijds door monarchen en dictators gedomineerde Europa. De tolerantie, naar joden en andere minderheden (voornamelijk Sudetenduitsers) was ongekend voor die tijd. Grappig detail: de beste Duitstalige kwaliteitskranten uit die tijd vond je niet in Duitsland; dat waren kranten als 'Die Prager Zeitung', die Duits-sprekende Tsjechen in de Praagse koffiehuizen verslonden.

Vorige week woensdag de Tsjechische komedie 'Vrchní, prchni!' gezien. Dit stapeltje medeklinkers komt vrijelijk vertaald neer op 'Ren, Ober, Ren!'. Een gescheiden vader met geldproblemen doet auditie als concertviolist. Onderweg wordt hij, door zijn tenue, aangezien voor ober en benaderd om af te rekenen. Zo ontdekt hij zijn nieuwe goudmijn: als ober verkleed doet hij alle top-restaurants van Praag aan om bij mensen hun dure maaltijden af te rekenen. Als hij uiteindelijk, ontdekt wordt, is dit de redactie van zijn collega-obers:

Na deze prachtfilm en een traditioneel tsjechisch maal (eend, dumplings, gefrituurde kaas, zuur brood) ga ik de diepte in met Magda (Polen), Patrick (Duitsland), Eline (Zweden) en Clara (Spanje):

Al pratend leer ik van hen minstens zoveel over Europa als in mijn college 'Geography and Politics of Europe'. Magda leert me de vele overeenkomsten tussen het Tsjechisch en het Pools; Patrick -uit Dresden- legt uit hoe hij en zijn ouders goede herinneringen hebben aan de DDR-tijd, de zogenaamde Ostalgie, en hoe dat zijn kijk op de wereld beinvloedt; Eline weet alles van de marktstrategie van IKEA, de veranderende houding van autochtone Zweden tegenover immigranten en de politieke verschuiving naar rechts; Clara legt me de extreme klimaatverschillen in Spanje uit: het hele jaar warm en relatief droog in het zuiden en het oosten, koude winters en hete zomers in het midden, en aan de westkust, in Santiago de Compostella -waar zij woont- schommelt de temperatuur tussen de 20 en de 25 graden en valt er het hele jaar regen.

Brengt me op het weer hier. Nu is het prachtig, maar dit weekend hingen grote grijze wolken boven de stad, een mix van somber weer en luchtvervuiling. 'S avonds leverden die wolken wel prachtige plaatjes op:

De weerkaatsing van die zonsondergang in het glas van een kantoortoren verderop..

..en in de ramen van de Erasmus-kamers tegenover me

De voornaamste manier van communiceren tussen de honderden Erasmus-studenten hier is natuurlijk Facebook. Veel mensen praten zelfs met hun buren op de facebook-chat en zijn van de site niet af te slaan. Als klein protest zijn we daarom op onze gang een papieren facebook (facebook v 2.0.0) begonnen, waarop we feestjes, dagjes weg en etentjes aankondigen:

De sfeer op de gang is goed, en zeker afgelopen weekend. De geneeskunde-studenten waren geslaagd voor hun eerste examen, dus vrijdag, zaterdag en zondag feest. Zondagavond zat ik met wat Portugezen, Grieken, Fransen en een gitaar in kamer verderop in de gang. Toen alle denkbare Griekse feestnummers en Franse chansons de revue al gepasseerd waren, kwamen de Portugezen nog met wat fado-klassiekers op de proppen. Een impressie:

(hoofd lichtjes naar rechts buigen)

Naast internationale betrekkingen en demografie werp ik me hier tussendoor ook op filosofie: Kant, Mill, Rawls en Hobbes. Van de laatste van dit rijtje een quote:

"THAT a thing will lie still forever, unless somewhat else stir it, is a truth that no man doubts. But that a thing in motion will be in motion eternally, unless somewhat stay it, though the reason be the same (namely, that nothing can change itself), is not so easily accepted. For men measure all things by themselves, and think that everything seeks repose after motion. But such is the case with the internal motions of man, as when he sees, dreams, etc. Imagination, therefore, is nothing but decaying sense; and the longer the time after the sight or sense of any object, the weaker the imagination."

Het lijkt bij mij juist andersom te gaan: terwijl het steeds langer geleden is dat ik Amsterdam zag, rook en voelde, wordt mijn voorstelling van wat ik in 3 jaar tijd als mijn stad ben gaan beschouwen, steeds sterker. Ik ga het zelfs wat romantiseren: de schoonheid van het Vondelpark, de sfeer op het Binnengasthuis, de eters bij 'Skek, de wind en het licht over het IJ. Je merkt pas hoe je aan iets gehecht bent, als het er niet is.

Niet dat ik hier te klagen heb, integendeel. Nog even mijn prachtige uitzicht op de stad, vanuit mijn kamertje:

Een kleine relativering van mijn Praagse trots: alle boeken in die Ierse pub waren voor de sier.
..om maar in die ondiepe boekenkasten te passen waren ze stuk voor stuk in de lengte doorgezaagd.